Prva visokoškolska ustanova u Tuzli osnovana je 1958. godine, kada se, na zahtjev bosanskohercegovačkih rudnika osniva Viša rudarsko-tehnička škola. Prva generacija upisala je 158 studenata. Kao prvi dislocirani fakultet Sarajevskog univerziteta 1959. godine osniva se Tehnološki fakultet. Na ovom fakultetu odbranjena je prva doktorska disertacija već 1962. godine. Viša rudarska škola prerasta u Rudarski fakultet 1960. godine. Iste godine započinje sa radom i Viša pedagoška škola koja u prvoj generaciji upisuje 71 redovnog i 236 vanrednih studenata. Pedagoška akademija nastaje 1970. godine prerastanjem iz Više pedagoške škole. Elektrotehnički fakultet u Tuzli počinje sa radom 1976. godine. Osnivanje Medicinskog fakulteta u Tuzli i Ekonomskog fakulteta u Brčkom, 1976. godine, predstavljalo je raskrsnicu sa koje se ušlo u područje multidisciplinarnosti postepeno se odmičući od pretežno tehničke profilacije. Nakon toga, osnivanje Univerziteta je postalo nužnost i logičan slijed događaja, ne samo da bi se nastavio razvoj visokog obrazovanja nego i da bi se osigurao daljnji kulturni i društveni preobražaj najmnogoljudnijeg regiona Bosne i Hercegovine.
Osnivanjem novih fakulteta stvoreni su preduslovi za osnivanje Univerziteta. Osnivanju je prethodilo konstituiranje Zajednice visokoškolskih i naučnoistraživačkih institucija u regionu Sjeveroistočne Bosne 1972. godine i Konzorcija za razvoj višeg i visokog obrazovanja i naučnoistraživačkog rada u Tuzli. Odlukom Skupštine Opštine Tuzla od 15. aprila 1975. godine imenovan je Inicijativni odbor za osnivanje Univerziteta sa 104 člana i predsjednikom, akademikom, Ismetom Mujezinovićem. Sporazum o udruživanju u Univerzitet potpisan je 18. novembra 1976. godine u Sarajevu, a svečanost povodom početka rada održana je 18. decembra u Tuzli.
Ratna zbivanja u periodu 1992. – 1995. godina, nisu prekinula rad i razvoj Univerziteta u Tuzli. Od juna 1992. godine Ekonomski fakultet u Brčkom djeluje sa sjedištem u Tuzli. Značajna godina u razvoju Univerziteta u Tuzli svakako je 1993. godina, kada su, u jeku ratnih zbivanja, Odlukom Skupštine Tuzlanskog okruga, osnovani Filozofski fakultet prerastanjem iz Pedagoške akademije i Defektološki fakultet, koji je 2004. godine promijenio naziv u današnji Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet.
Akademija dramskih umjetnosti (pozorište, film, radio i televizija) osniva se u decembru 1998. godine. U septembru 1999. godine Fakultet elektrotehnike i mašinstva razdvaja se na dva dijela: Fakultet elektrotehnike i novo osnovani Mašinski fakultet.
Univerzitet u Tuzli 22.09.1999. godine ulazi u novu fazu razvoja kada Skupština Tuzlanskog kantona donosi Zakon o Univerzitetu u Tuzli kojim je osnovana Javna ustanova Univerzitet u Tuzli u čiji sastav ulazi osam fakulteta, jedna akademija i Studentski centar u Tuzli. Tim aktom, Univerzitet u Tuzli svoje temelje polaže na novim osnovama i ima svojstvo pravnog lica, dok njegove organizacione jedinice to nemaju.
Od tada, Univerzitet dobija novi zamah u svom razvoju. Filozofski fakultet je bio jezgro iz kojeg će se 2002. godine osnovati Prirodno-matematički fakultet izdvajanjem grupe srodnih odsjeka (biologija, fizika, hemija, matematika i geografija) te Fakultet za tjelesni odgoj i sport, prerastanjem odsjeka Fizička kultura u zaseban fakultet. Naznačene promjene bile su odraz postojećih društvenih potreba kojima su se Filozofski fakultet i Univerzitet prilagođavali.
Dva najmlađa fakulteta na Univerzitetu u Tuzli, Farmaceutski fakultet i Pravni fakultet, osnovani su 2004. godine.
Uporedo sa osnivanjem novih fakulteta razvoj Univerziteta išao je pravcem osnivanja brojnih novih studijskih odsjeka na postojećim fakultetima kao i visokih škola, što ovaj Univerzitet uvodi u novu fazu razvoja koja bi trebala rezultirati formiranjem kritične mase humanističke inteligencije u Tuzlanskoj regiji, bez koje je nezamislivo uključivanje u savremene globalne tokove.
Sve što je do sada postignuto, približilo nas je modelu dobro organiziranog evropskog univerziteta koji je sposoban da se, zbog kvalitete, održi pri svakoj transformaciji visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Univerzitet u Tuzli danas je institucija bez koje bi bilo nemoguće zamisliti ne samo grad Tuzlu već i cijeli region.
Univerzitet u Tuzli organizuje i izvodi nastavno-naučni proces na 12 fakulteta i jednoj akademiji:
1.Akademija dramskih umjetnosti,
2.Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet,
3.Ekonomski fakultet,
4.Fakultet elektrotehnike,
5.Fakultet za tjelesni odgoj i sport,
6.Farmaceutski fakultet,
7.Filozofski fakultet,
8.Mašinski fakultet,
9.Medicinski fakultet,
10.Pravni fakultet,
11.Prirodno-matematički fakultet,
12.Rudarsko-geološko-građevinski fakultet i
13.Tehnološki fakultet.
U okviru Univerziteta djeluje i Studentski centar sa smještajnim kapacitetom za oko 500 studenata te moderno opremljenim restoranom za njihovu ishranu.